James Bryce and the Origins of the Armenian Question

James Bryce and the Origins of the Armenian Question

Free download Download
  • Description

Product Description

Oded Steinberg

James Bryce’s association with Armenia became well known from his, and Arnold Toynbee’s, famous Blue Book on the Armenian Genocide (1916). However, only a handful of studies have been published about Bryce’s life-long, and especially about his “early,” Armenian engagements. As this article aims to show, his Armenian mission from the 1870s until the massacres of 1894–1896 deserves greater attention. In these years Bryce attempted to stir up awareness of the suffering of the Armenian communities in the Ottoman Empire. These efforts were mainly aimed toward the internal British scene. Some followed Bryce’s lead and supported his Armenian cause, while others doubted his reports and regarded them as “exaggerations.” Bryce’s comprehension of the Armenian Question resulted from his general assessment of the power struggle between the major European powers. This struggle has in recent years become, as seen for instance in Donald Bloxham’s book The Great Game of Genocide (2005), a central theme in the study of the Armenian Question. In the context of this power struggle, especially between Britain and Russia, Bryce had, quite uniquely, grasped the ominous potential of the Armenian Question by the end of the 1870s. As elaborated in the article, despite Bryce’s firm position about the urgent need to intervene in Armenia, there was an almost unbridgeable gap during these years between his moral or ideological stance and the actual abilities of the British government. In short, a breach existed between Bryce’s compulsion and Britain’s realpolitik constraints.
+ Abstract

Oded Steinberg

James Bryce’s association with Armenia became well known from his, and Arnold Toynbee’s, famous Blue Book on the Armenian Genocide (1916). However, only a handful of studies have been published about Bryce’s life-long, and especially about his “early,” Armenian engagements. As this article aims to show, his Armenian mission from the 1870s until the massacres of 1894–1896 deserves greater attention. In these years Bryce attempted to stir up awareness of the suffering of the Armenian communities in the Ottoman Empire. These efforts were mainly aimed toward the internal British scene. Some followed Bryce’s lead and supported his Armenian cause, while others doubted his reports and regarded them as “exaggerations.” Bryce’s comprehension of the Armenian Question resulted from his general assessment of the power struggle between the major European powers. This struggle has in recent years become, as seen for instance in Donald Bloxham’s book The Great Game of Genocide (2005), a central theme in the study of the Armenian Question. In the context of this power struggle, especially between Britain and Russia, Bryce had, quite uniquely, grasped the ominous potential of the Armenian Question by the end of the 1870s. As elaborated in the article, despite Bryce’s firm position about the urgent need to intervene in Armenia, there was an almost unbridgeable gap during these years between his moral or ideological stance and the actual abilities of the British government. In short, a breach existed between Bryce’s compulsion and Britain’s realpolitik constraints.

جايمس برايس ومصادر المسألة الأرمنية
أوديد شتاينبرج

أضحت أرمينيا اسمًا ملازمًا لاسم جايمس برايس، سوية مع اسم أرنولد توينبي، بفضل كتابهما الشهير “الكتاب الأزرق” حول الإبادة الجماعية للأرمن (الصادر في سنة 1916). بالرغم من ذلك، نادرة هي الدراسات حول حياة برايس المديدة، وخاصة حول بدايات علاقته بالمسألة الأرمنية. تسعى المقالة الحالية إلى القول إن بعثته إلى أرمينيا في سبعينيات القرن التاسع عشر، والتي امتدت حتى وقوع المجازر بحق الأرمن بين السنتين 1894- 1896، بالغة الأهمية وتستحق انتباهًا أكبر من طرف الباحثين. حاول برايس جاهدًا في هذه السنين إثارة الانتباه إلى معاناة المجتمعات الأرمنية المقيمة ضمن حدود الإمبراطورية العثمانية. وقد وُجّهت هذه الجهود بصورة رئيسة باتجاه الداخل البريطاني. ساند البعض جهود برايس في طرح مسألة الأرمن، بينما شكّك البعض الآخر بتقاريره واعتبروها مجرّد “مبالغات”. انبثق إدراك برايس بالمسألة الأرمنية من تقديره العام لصراع القوة بين القوى الأوروبية. وقد تحوّل هذا الصراع مؤخرًا، كما يظهر على سبيل المثال في كتاب دونالد بلوكسهام “اللعبة العظمى للإبادة الجماعية” (الصادر سنة 2005)، إلى صلب دراسة المسألة الأرمنية. في سياق صراع القوة هذا، وخاصة بين بريطانيا وروسيا، أدرك برايس سريعًا المستقبل الأليم الدفين للمسألة الأرمنية خلال العقد السابع من القرن التاسع عشر وفي نهايته. وتؤكّد المقالة أنه بالرغم من موقف برايس الصارم بشأن الضرورة الملحة للتدخل في أرمينيا، فقد بقيت فجوة واسعة تفصل خلال هذه السنين بين موقفه الأخلاقي والأيديولوجي وبين القدرات الفعلية للحكومة البريطانية. وبإيجاز نقول إن صدعًا كان قائمًا بين خطاب برايس الصارم وبين المحدوديات البريطانية السياسية الحقيقية في التجاوب معه.

ג’יימס ברייס ומקורותיה של השאלה הארמנית
עודד שטיינברג

הזיהוי של ג’יימס ברייס הבריטי עם העם הארמני מוכר מהספר הכחול (1916) שכתב יחד עם עמיתו ארנולד טוינבי. אולם מחויבותו של ברייס לארמניה ולגורל הארמנים החלה עוד בצעירותו ונמשכה כל חייו. מאמר זה מציג את ניסיונותיו המוקדמים של ברייס לפעול למען הארמנים באימפריה העות’מאנית – משנות השבעים של המאה התשע-עשרה ובמיוחד לנוכח מעשי הטבח שבוצעו בארמנים בשנים 1894–1896. כבר בשנים אלו ניסה ברייס להביא למודעות הציבור בארצו את סבלם של הארמנים כמיעוט מדוכא החי תחת העות’מאנים. המאמר בוחן גם את התגובות הציבוריות לדוחות שכתב ברייס באותן שנים, תגובות שנעו בין אהדה למטרותיו לבין הטלת ספק במה שנתפס כגוזמאות. ברייס, כך עולה מהמאמר, ניתח את “השאלה הארמנית” כשאלה הנובעת ממאבקי הכוחות באירופה בזמנו, ובעיקר מן המאבק בין בריטניה לאימפריה הרוסית. בכך הקדים ברייס את זמנו בכמאה שנה, שכן רק בעשור האחרון פנה המחקר על אודות “השאלה הארמנית” לאמץ את עמדתו. בהתבסס על ניתוח זה הבין ברייס, כארבעים שנה לפני השואה הארמנית, את הסיכון העצום הטמון לאוכלוסייה הארמנית תחת המשטר העות’מאני. ואולם, הפער בין עמדתו המוסרית הנחרצת של ברייס, שביקש להיחלץ לעזרתו של העם הארמני, לבין יכולותיה המוגבלות של ממשלת בריטניה באותן שנים, הוביל לכך שברייס היה עד לשואת העם הארמני – שואה שאותה חזה ושמפניה הזהיר.

James Bryce ve Ermeni Sorununun Kökenleri

Oded Steinberg

James Bryce’ın Ermenilerle ile olan bağlantısı Arnold Toynbee ile beraber 1916’da kaleme aldığı Ermeni Soykırımı ile ilgili ünlü Mavi Kitap sayesinde bilinir hale gelmiştir. Ancak, Bryce’ın Ermeni meselesi ile hayatı boyunca sürdürdüğü ilişkisi ve özellikle ilk çalışmaları hakkında bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar az sayıda kaynak yayınlanmıştır. Bu makale, Bryce’ın 1870lerden 1894-1896 katliamları arasındaki dönemde Ermeni Sorununa ilgisine odaklanmanın önemini göstermeyi amaçlar. Bu yıllarda Bryce Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilerin yaşadığı acılar için farkındalık yaratmaya çalışmıştır. Bu çabalar çoğunlukla İngiltere sınırlarını hedef almıştır. Bazı kişiler Bryce’ı takip edip onun Ermeni davasını desteklerken, diğerleri onun konu ile ilgili raporlarını “mübalağa” olarak değerlendirmiş ve bu raporlara şüphe ile yaklaşmıştır. Bryce’ın Ermeni Sorunu anlayışı onun büyük Avrupa güçlerinin iktidar mücadelesini değerlendirmesinden şeklinden türemiştir. Bu iktidar mücadelesi, Donald Bloxham’ın Büyük Soykırım Oyunu (The Great Game of Genocide) (2005) kitabında olduğu gibi son yıllarda yapılan Ermeni Sorunu çalışmalarında merkez tema haline gelmiştir. 1870lerin sonlarında Bryce, özellikle İngiltere ve Rusya arasındaki iktidar mücadelesi bağlamında, Ermeni Sorununun kaygı verici potansiyelini kavramıştı. Bu makalede Bryce’ın Ermenistan’a acil bir müdahale ihtiyacı olduğu konusundaki samimi duruşuna rağmen kendisinin ahlaki ve ideolojik pozisyonu ile İngiliz hükümetinin yapabilecekleri arasında aşılması neredeyse imkânsız bir uçurum olduğu ayrıntılarıyla incelenmiştir. Kısacası, Bryce’ın zorlamaları ile İngiltere’nin reel politik sınırları arasında bir çatlak oluşmuştur.

+ Abstact in Arabic

جايمس برايس ومصادر المسألة الأرمنية
أوديد شتاينبرج

أضحت أرمينيا اسمًا ملازمًا لاسم جايمس برايس، سوية مع اسم أرنولد توينبي، بفضل كتابهما الشهير “الكتاب الأزرق” حول الإبادة الجماعية للأرمن (الصادر في سنة 1916). بالرغم من ذلك، نادرة هي الدراسات حول حياة برايس المديدة، وخاصة حول بدايات علاقته بالمسألة الأرمنية. تسعى المقالة الحالية إلى القول إن بعثته إلى أرمينيا في سبعينيات القرن التاسع عشر، والتي امتدت حتى وقوع المجازر بحق الأرمن بين السنتين 1894- 1896، بالغة الأهمية وتستحق انتباهًا أكبر من طرف الباحثين. حاول برايس جاهدًا في هذه السنين إثارة الانتباه إلى معاناة المجتمعات الأرمنية المقيمة ضمن حدود الإمبراطورية العثمانية. وقد وُجّهت هذه الجهود بصورة رئيسة باتجاه الداخل البريطاني. ساند البعض جهود برايس في طرح مسألة الأرمن، بينما شكّك البعض الآخر بتقاريره واعتبروها مجرّد “مبالغات”. انبثق إدراك برايس بالمسألة الأرمنية من تقديره العام لصراع القوة بين القوى الأوروبية. وقد تحوّل هذا الصراع مؤخرًا، كما يظهر على سبيل المثال في كتاب دونالد بلوكسهام “اللعبة العظمى للإبادة الجماعية” (الصادر سنة 2005)، إلى صلب دراسة المسألة الأرمنية. في سياق صراع القوة هذا، وخاصة بين بريطانيا وروسيا، أدرك برايس سريعًا المستقبل الأليم الدفين للمسألة الأرمنية خلال العقد السابع من القرن التاسع عشر وفي نهايته. وتؤكّد المقالة أنه بالرغم من موقف برايس الصارم بشأن الضرورة الملحة للتدخل في أرمينيا، فقد بقيت فجوة واسعة تفصل خلال هذه السنين بين موقفه الأخلاقي والأيديولوجي وبين القدرات الفعلية للحكومة البريطانية. وبإيجاز نقول إن صدعًا كان قائمًا بين خطاب برايس الصارم وبين المحدوديات البريطانية السياسية الحقيقية في التجاوب معه.

+ Abstract in Hebrew

ג’יימס ברייס ומקורותיה של השאלה הארמנית
עודד שטיינברג

הזיהוי של ג’יימס ברייס הבריטי עם העם הארמני מוכר מהספר הכחול (1916) שכתב יחד עם עמיתו ארנולד טוינבי. אולם מחויבותו של ברייס לארמניה ולגורל הארמנים החלה עוד בצעירותו ונמשכה כל חייו. מאמר זה מציג את ניסיונותיו המוקדמים של ברייס לפעול למען הארמנים באימפריה העות’מאנית – משנות השבעים של המאה התשע-עשרה ובמיוחד לנוכח מעשי הטבח שבוצעו בארמנים בשנים 1894–1896. כבר בשנים אלו ניסה ברייס להביא למודעות הציבור בארצו את סבלם של הארמנים כמיעוט מדוכא החי תחת העות’מאנים. המאמר בוחן גם את התגובות הציבוריות לדוחות שכתב ברייס באותן שנים, תגובות שנעו בין אהדה למטרותיו לבין הטלת ספק במה שנתפס כגוזמאות. ברייס, כך עולה מהמאמר, ניתח את “השאלה הארמנית” כשאלה הנובעת ממאבקי הכוחות באירופה בזמנו, ובעיקר מן המאבק בין בריטניה לאימפריה הרוסית. בכך הקדים ברייס את זמנו בכמאה שנה, שכן רק בעשור האחרון פנה המחקר על אודות “השאלה הארמנית” לאמץ את עמדתו. בהתבסס על ניתוח זה הבין ברייס, כארבעים שנה לפני השואה הארמנית, את הסיכון העצום הטמון לאוכלוסייה הארמנית תחת המשטר העות’מאני. ואולם, הפער בין עמדתו המוסרית הנחרצת של ברייס, שביקש להיחלץ לעזרתו של העם הארמני, לבין יכולותיה המוגבלות של ממשלת בריטניה באותן שנים, הוביל לכך שברייס היה עד לשואת העם הארמני – שואה שאותה חזה ושמפניה הזהיר.

+ Abstract in Turkish

James Bryce ve Ermeni Sorununun Kökenleri

Oded Steinberg

James Bryce’ın Ermenilerle ile olan bağlantısı Arnold Toynbee ile beraber 1916’da kaleme aldığı Ermeni Soykırımı ile ilgili ünlü Mavi Kitap sayesinde bilinir hale gelmiştir. Ancak, Bryce’ın Ermeni meselesi ile hayatı boyunca sürdürdüğü ilişkisi ve özellikle ilk çalışmaları hakkında bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar az sayıda kaynak yayınlanmıştır. Bu makale, Bryce’ın 1870lerden 1894-1896 katliamları arasındaki dönemde Ermeni Sorununa ilgisine odaklanmanın önemini göstermeyi amaçlar. Bu yıllarda Bryce Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilerin yaşadığı acılar için farkındalık yaratmaya çalışmıştır. Bu çabalar çoğunlukla İngiltere sınırlarını hedef almıştır. Bazı kişiler Bryce’ı takip edip onun Ermeni davasını desteklerken, diğerleri onun konu ile ilgili raporlarını “mübalağa” olarak değerlendirmiş ve bu raporlara şüphe ile yaklaşmıştır. Bryce’ın Ermeni Sorunu anlayışı onun büyük Avrupa güçlerinin iktidar mücadelesini değerlendirmesinden şeklinden türemiştir. Bu iktidar mücadelesi, Donald Bloxham’ın Büyük Soykırım Oyunu (The Great Game of Genocide) (2005) kitabında olduğu gibi son yıllarda yapılan Ermeni Sorunu çalışmalarında merkez tema haline gelmiştir. 1870lerin sonlarında Bryce, özellikle İngiltere ve Rusya arasındaki iktidar mücadelesi bağlamında, Ermeni Sorununun kaygı verici potansiyelini kavramıştı. Bu makalede Bryce’ın Ermenistan’a acil bir müdahale ihtiyacı olduğu konusundaki samimi duruşuna rağmen kendisinin ahlaki ve ideolojik pozisyonu ile İngiliz hükümetinin yapabilecekleri arasında aşılması neredeyse imkânsız bir uçurum olduğu ayrıntılarıyla incelenmiştir. Kısacası, Bryce’ın zorlamaları ile İngiltere’nin reel politik sınırları arasında bir çatlak oluşmuştur.